5 Điều Thú Vị Về Nguồn Gốc Của Tết Nguyên Đán

Tết Nguyên Đán là dịp lễ lớn nhất và quan trọng nhất trong năm của người Việt Nam. Đây không chỉ là thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới mà còn là dịp để sum vầy, đoàn tụ và hướng về cội nguồn. Vậy nguồn gốc của Tết Nguyên Đán bắt đầu từ đâu và có những điều thú vị gì? Hãy cùng khám phá qua bài viết dưới đây!

Nguồn gốc của Tết Nguyên Đán gắn liền mật thiết với nền văn minh lúa nước lâu đời của các dân tộc Á Đông, đặc biệt là Việt Nam. Trong nền nông nghiệp truyền thống, người nông dân phụ thuộc rất nhiều vào thiên nhiên, thời tiết để có mùa màng bội thu. Vì vậy, từ xa xưa, người Việt đã tổ chức lễ hội mừng năm mới để tạ ơn trời đất, thần linh đã phù hộ cho mùa màng tươi tốt, đồng thời cầu mong mưa thuận gió hòa cho vụ mùa mới.

Lễ Tết còn là dịp để gia đình đoàn tụ, cùng nhau nhìn lại thành quả lao động sau một năm vất vả. Những nghi thức cúng bái, dâng lễ vật trong dịp này phản ánh sự trân trọng của con người đối với thiên nhiên và niềm tin vào sự gắn kết giữa trời đất và con người. Qua bao thế hệ, Tết Nguyên Đán không chỉ là lễ hội khởi đầu năm mới mà còn là dịp để con người tỏ lòng biết ơn nguồn cội, vun đắp tinh thần đoàn kết trong cộng đồng.

Trong suốt chiều dài lịch sử, Việt Nam chịu nhiều ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa, đặc biệt là trong các nghi thức lễ Tết. Tuy nhiên, người Việt đã tiếp thu và sáng tạo để xây dựng nên những phong tục, tập quán riêng biệt, phù hợp với văn hóa bản địa. Nếu như người Trung Quốc chú trọng đến việc trang trí nhà cửa với sắc đỏ và các món ăn cầu may thì người Việt lại nổi bật với tục gói bánh chưng, bánh tét, tượng trưng cho trời đất và lòng biết ơn đối với tổ tiên.

Ngoài ra, phong tục xin chữ đầu năm hay trồng cây nêu cũng là nét đặc trưng không thể thiếu, thể hiện ước vọng tri thức, may mắn và sự bình an cho cả gia đình. Từng vùng miền trên khắp Việt Nam lại có những phong tục riêng biệt, tạo nên một bức tranh văn hóa Tết phong phú và đa dạng. Sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố văn hóa du nhập và truyền thống dân tộc đã làm nên một Tết Nguyên Đán vừa thân thuộc vừa đặc sắc.

Một truyền thuyết nổi tiếng lý giải nguồn gốc của Tết Nguyên Đán chính là câu chuyện về quái vật Nian. Tương truyền, Nian là loài quái thú sống sâu dưới đáy biển, mỗi dịp cuối năm lại trồi lên mặt đất để phá hoại mùa màng, gây hại cho con người và gia súc. Sau nhiều lần chống chọi, con người phát hiện Nian rất sợ ánh sáng, tiếng động lớn và màu đỏ. Từ đó, vào mỗi dịp Tết, người ta đốt pháo, treo câu đối đỏ và mặc quần áo sặc sỡ để xua đuổi quái vật.

Dù đây chỉ là truyền thuyết nhưng nó đã hình thành nên những phong tục quen thuộc trong ngày Tết như đốt pháo, trang trí nhà cửa bằng sắc đỏ, và treo đèn lồng. Những hành động này không chỉ mang tính chất trừ tà mà còn là biểu tượng của niềm vui, sự khởi đầu mới đầy hứng khởi. Ngày nay, dù tục đốt pháo đã không còn phổ biến nhưng sắc đỏ vẫn là gam màu chủ đạo trong mỗi dịp Tết, tượng trưng cho sự may mắn, hạnh phúc và thịnh vượng.

Một nét đẹp văn hóa không thể thiếu trong Tết Nguyên Đán chính là phong tục thờ cúng tổ tiên. Đây là dịp đặc biệt để con cháu tưởng nhớ công lao của ông bà, tổ tiên đã khuất. Các gia đình chuẩn bị mâm cỗ cúng chu đáo, thắp hương trên bàn thờ gia tiên, thể hiện lòng thành kính và mong cầu tổ tiên phù hộ cho gia đình bình an, hạnh phúc.

Ngoài việc dâng mâm cơm cúng, nhiều gia đình còn thực hiện nghi thức hóa vàng mã, đốt hương thơm và mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu. Phong tục này không chỉ gắn kết các thế hệ trong gia đình mà còn là sợi dây kết nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa người còn sống và những người đã khuất. Đây là giá trị tinh thần sâu sắc, giúp mỗi người thêm trân trọng nguồn cội và gìn giữ những giá trị truyền thống tốt đẹp.

Hơn cả một dịp lễ, Tết Nguyên Đán là khoảng thời gian đặc biệt để mỗi người trở về đoàn tụ với gia đình sau một năm làm việc vất vả. Dù đi xa đến đâu, ai cũng mong được trở về nhà để cùng nhau gói bánh chưng, bánh tét, quây quần bên nồi bánh đang sôi, và đón chờ khoảnh khắc giao thừa thiêng liêng.

Không khí chuẩn bị Tết từ những ngày cuối năm luôn tràn ngập sự hối hả nhưng ấm áp. Từ việc dọn dẹp nhà cửa, trang hoàng bàn thờ đến mua sắm thực phẩm, quà Tết đều thể hiện sự háo hức chờ đón một năm mới đầy hy vọng. Tết cũng là dịp để mọi người gửi gắm những lời chúc tốt đẹp nhất, trao nhau những bao lì xì đỏ thắm, và cùng nhau thưởng thức bữa cơm sum họp đầu năm.

Không chỉ gói gọn trong khuôn khổ gia đình, Tết còn là dịp để kết nối tình làng nghĩa xóm, thắt chặt tình thân và lan tỏa yêu thương. Nguồn gốc của Tết Nguyên Đán từ lâu đã mang đậm ý nghĩa nhân văn, gắn liền với giá trị đoàn viên, sum vầy – điều quý giá nhất của mỗi người Việt Nam.

Một trong những ý nghĩa sâu sắc nhất của Tết Nguyên Đán chính là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn với ông bà, tổ tiên. Đây là nét đẹp văn hóa truyền thống đã được gìn giữ và phát huy qua bao thế hệ người Việt. Trước thềm năm mới, các gia đình thường dọn dẹp bàn thờ tổ tiên, trang hoàng bằng hoa tươi, đèn nến và chuẩn bị những mâm cỗ cúng thịnh soạn. Mâm cơm cúng Tết không chỉ đơn thuần là lễ vật mà còn là sự gắn kết giữa các thế hệ, là cách để con cháu tưởng nhớ cội nguồn, tri ân những người đi trước đã vun đắp nên cuộc sống hôm nay. Hành động thắp nén nhang, dâng mâm cơm, khấn vái tổ tiên không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn nhắc nhở mỗi người về đạo lý "uống nước nhớ nguồn", gìn giữ truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Ngoài ra, nhiều gia đình còn thực hiện lễ cúng tất niên, cúng giao thừa và lễ hóa vàng để tiễn đưa năm cũ, mời tổ tiên về ăn Tết cùng con cháu và cầu mong sự phù hộ cho một năm mới bình an, thịnh vượng.

Tết Nguyên Đán là dịp đặc biệt để mỗi người trở về quê hương, đoàn tụ cùng gia đình sau một năm làm việc, học tập vất vả. Dù ở đâu, làm gì, ai cũng mong ngóng được về nhà, cùng nhau dọn dẹp nhà cửa, gói bánh chưng, bánh tét, và quây quần bên nồi bánh chờ giao thừa. Những bữa cơm đoàn viên vào đêm 30 Tết hay mâm cơm ngày mùng 1 đầu năm không chỉ đơn thuần là bữa ăn mà còn là khoảnh khắc gắn kết, sẻ chia niềm vui và hạnh phúc. Không khí sum họp còn được thể hiện qua những cái ôm thật chặt, những lời chúc Tết chân thành, hay những phong bao lì xì đỏ thắm gửi trao may mắn đầu năm. Những ngày đầu xuân, gia đình cùng nhau đi chúc Tết họ hàng, thăm hỏi bạn bè, cùng nhau ôn lại kỷ niệm cũ và sẻ chia dự định cho năm mới. Đây là giá trị nhân văn sâu sắc của Tết mà không có dịp lễ nào sánh bằng.

Tết Nguyên Đán còn mang ý nghĩa đặc biệt là thời điểm khởi đầu mới. Đây là lúc mỗi người gác lại những muộn phiền, thất bại, buồn phiền của năm cũ để đón chào năm mới với hy vọng, niềm vui và những dự định mới. Việc lau dọn nhà cửa, trang trí không gian sống, mặc quần áo mới, hay mua sắm đồ Tết không chỉ là hoạt động chuẩn bị mà còn tượng trưng cho việc làm mới bản thân, xua đi điều không may và hướng đến những điều tốt đẹp hơn. Bên cạnh đó, những câu chúc Tết, những lời cầu chúc sức khỏe, hạnh phúc và thành công cũng là cách mọi người truyền tải năng lượng tích cực, động viên nhau cùng nỗ lực cho một năm mới nhiều khởi sắc. Tết còn là dịp để mỗi người tự nhìn lại bản thân, đặt ra những mục tiêu mới, và bắt đầu hành trình chinh phục những ước mơ còn dang dở. Ngoài ra, Tết còn gắn liền với nhiều phong tục mang tính khởi đầu như xông đất đầu năm, xin chữ đầu xuân, mua muối, trồng cây nêu,... Tất cả đều mang thông điệp khởi đầu hanh thông, mang lại may mắn, tài lộc cho cả năm.

Trước Tết khoảng 1-2 tuần, các gia đình Việt Nam đều tất bật dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, ngăn nắp. Đây không chỉ là công việc thường ngày mà còn là phong tục với ý nghĩa xua đuổi những điều xui xẻo, đón chào những điều may mắn, tốt lành. Người Việt tin rằng, nhà cửa gọn gàng, tươm tất sẽ thu hút tài lộc và mang lại nguồn năng lượng tích cực cho năm mới. Ngoài ra, việc sơn sửa lại nhà cửa, lau chùi bàn thờ tổ tiên, bày trí phòng khách cũng thể hiện sự trân trọng đối với không gian sống và lòng hiếu kính với tổ tiên. Bên cạnh việc dọn dẹp, việc trang trí nhà cửa cũng được chú trọng. Tùy vào từng vùng miền, người ta sẽ lựa chọn các loại hoa và vật trang trí khác nhau:

- Hoa mai (miền Nam) và hoa đào (miền Bắc) tượng trưng cho sự may mắn, phú quý.

- Câu đối đỏ, đèn lồng, trang trí hình linh vật năm mới mang ý nghĩa cầu chúc bình an, thịnh vượng.

- Cây quất, cây tài lộc tượng trưng cho sự phát tài, phát lộc.

Lễ cúng ông Công, ông Táo diễn ra vào ngày 23 tháng Chạp hằng năm. Theo quan niệm dân gian, ông Táo là vị thần cai quản việc bếp núc, giữ lửa cho gia đình. Vào ngày này, các gia đình chuẩn bị mâm cúng chu đáo để tiễn ông Táo về trời báo cáo những việc xảy ra trong năm. Phong tục này không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là dịp để mỗi gia đình nhìn lại những việc đã qua và cầu chúc một năm mới suôn sẻ, bình an. Lễ vật cúng ông Công, ông Táo thường gồm:

- Mâm cỗ mặn hoặc mâm cỗ chay tùy theo phong tục từng vùng.

- Ba bộ mũ áo Táo quân (2 mũ ông, 1 mũ bà) với ý nghĩa tiễn ông Táo về trời.

- Cá chép sống (biểu tượng của sự thăng tiến) để ông Táo cưỡi về trời. Sau khi cúng, cá chép sẽ được phóng sinh ra sông, hồ.

Mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trên bàn thờ tổ tiên mỗi dịp Tết, tượng trưng cho sự sung túc, đủ đầy và mong muốn phúc lộc, may mắn. Ngoài giá trị tâm linh, mâm ngũ quả còn thể hiện sự khéo léo, tinh tế của gia chủ trong việc bày biện, sắp xếp để mang lại sự hài hòa, đẹp mắt. Tùy theo văn hóa từng vùng miền, các loại quả được chọn sẽ mang những ý nghĩa khác nhau:

- Miền Bắc: Gồm chuối xanh, bưởi, đào, hồng, quýt với mong muốn "Phú quý đủ đầy".

- Miền Trung: Chọn dưa hấu, đu đủ, xoài, thanh long, dừa để cầu mong may mắn, tài lộc.

- Miền Nam: Mâm quả thường có mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung, mang ý nghĩa "Cầu vừa đủ xài sung".

Lì xì đầu năm là một tập tục đẹp, đặc trưng của Tết Nguyên Đán. Những phong bao đỏ tượng trưng cho sự may mắn, tài lộc được người lớn trao tặng cho trẻ nhỏ hoặc người già với lời chúc sức khỏe, hạnh phúc. Ý nghĩa của việc lì xì không nằm ở giá trị vật chất mà ở tấm lòng và lời chúc tốt đẹp đầu năm. Đây cũng là cách mọi người trao gửi may mắn, lan tỏa niềm vui và sự gắn kết trong gia đình. Ngoài lì xì cho người thân, nhiều doanh nghiệp cũng lì xì cho nhân viên như một lời cảm ơn và khích lệ tinh thần làm việc cho năm mới.

Bánh chưng và bánh tét là linh hồn của ngày Tết, mang đậm nét văn hóa truyền thống. Hoạt động gói bánh không chỉ để chuẩn bị lễ vật dâng cúng tổ tiên mà còn là dịp để gia đình sum họp, cùng nhau chia sẻ niềm vui. Nguyên liệu làm bánh gồm gạo nếp, thịt mỡ, đậu xanh, lá dong... tất cả đều mang thông điệp về sự trọn vẹn, đầy đủ. Cả gia đình quây quần bên nồi bánh chưng đỏ lửa suốt đêm là hình ảnh đẹp, ấm áp, gắn kết tình thân.

- Bánh chưng (miền Bắc) với hình vuông tượng trưng cho đất, thể hiện sự biết ơn trời đất đã nuôi dưỡng con người.

- Bánh tét (miền Trung, miền Nam) với hình trụ dài tượng trưng cho sự trường tồn, no đủ.

Dù xã hội ngày càng phát triển, nhịp sống hiện đại có nhiều đổi thay, nhưng Tết Nguyên Đán vẫn giữ vững những giá trị văn hóa truyền thống sâu sắc. Đây không chỉ là dịp lễ đơn thuần mà còn là thời gian thiêng liêng để mỗi người hướng về cội nguồn, gìn giữ bản sắc dân tộc và gắn kết các thế hệ trong gia đình. Tết là dịp để con cháu tưởng nhớ công ơn tổ tiên qua các nghi lễ thờ cúng trang trọng, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”. Bên cạnh đó, những phong tục đẹp như dọn dẹp nhà cửa, gói bánh chưng, bánh tét, chưng mâm ngũ quả hay lì xì đầu năm vẫn được duy trì, tạo nên không khí Tết ấm áp và ý nghĩa. Đặc biệt, Tết còn là khoảng thời gian quý giá để các thành viên trong gia đình đoàn tụ, cùng nhau sẻ chia niềm vui, hy vọng vào một năm mới bình an, may mắn. Trong guồng quay hối hả của cuộc sống hiện đại, những giá trị ấy chính là sợi dây kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai, làm nên nét đẹp văn hóa đặc trưng của người Việt.

 

Qua bài viết trên, hy vọng rằng bạn đã hiểu hơn về nguồn gốc của Tết Nguyên Đán, một dịp lễ hội không chỉ mang đậm ý nghĩa văn hóa truyền thống mà còn là thời gian để mỗi người Việt Nam thể hiện lòng biết ơn với tổ tiên và gia đình. Những phong tục, nghi lễ như dọn dẹp nhà cửa, cúng ông Công ông Táo, gói bánh chưng, bánh tét... tất cả đều góp phần tạo nên một Tết thật ý nghĩa, thấm đẫm tình cảm gia đình và tình yêu quê hương. Tết Nguyên Đán không chỉ là sự khởi đầu mới của năm mà còn là dịp để mỗi người tự nhìn lại bản thân và hy vọng vào một năm mới may mắn, thịnh vượng.